Duurzaam ondernemen in mkb – bij kwart bedrijven nog niemand verantwoordelijk voor duurzaamheid

Hoe maken mkb-ondernemingen zich klaar om klimaatneutraal te worden? Ons land heeft zich gecommitteerd aan de zogeheten Sustainable Development Goals (SDG’s) die in 2015 door de Verenigde Naties zijn geformuleerd. Over 9 jaar, in 2030, moet de CO2-uitstoot met 49% zijn gedaald ten opzichte van 1990 en in 2050 met 95%. 

Duurzaam ondernemen is daarom nu eigenlijk geen keuze meer. Bedrijven moeten grote stappen zetten om deze duurzame ontwikkelingsdoelen te halen. GetApp onderzocht welke duurzaamheidsmaatregelen bedrijven uit het midden- en kleinbedrijf in ons land hebben geïmplementeerd of nog van plan zijn om te implementeren. We bekijken wat mkb-ondernemingen motiveert en hoeveel er wordt geïnvesteerd in duurzaamheid en welke technologie wordt gebruikt om het duurzaamheidsbeleid te ondersteunen.

Aan dit onderzoek deden 254 leidinggevenden (managers, senior managers, directeuren en eigenaren) uit het midden- en kleinbedrijf uit Nederland mee. De volledige onderzoeksmethodologie is onderaan het artikel te vinden.

Onderzoek duurzaam ondernemen in het kort 

• Bijna 80% mkb-ondernemingen neemt maatregelen om te verduurzamen
• Werknemers nemen het voortouw in de duurzaamheidscampagne 
• Meeste bedrijven investeren tussen de 6-10% in duurzaamheid
• Het ontwikkelen van groene producten is geen prioriteit
• Bij kwart ondervraagde bedrijven is niemand verantwoordelijk voor duurzaamheid binnen de organisatie.

Duurzaam ondernemen wordt deels gemotiveerd uit regel- en wetgeving. Er moet energie bespaard worden, gerecycled worden en afval moet gescheiden worden. Dat gebeurt dan ook op grote schaal, blijkt uit ons onderzoek. Wat bedrijven hiervoor terugkrijgen is vooral kostenbesparing. Dat is momenteel ook de grootste drijfveer voor duurzaam ondernemerschap in het mkb.

Maar mkb-bedrijven willen ook zelf maatschappelijk verantwoord ondernemen, uit intrinsieke motivatie. Ze willen hun energievoetafdruk verlagen. Vooral werknemers nemen hierbij het initiatief. Het motiveren en vasthouden van werknemers is een grote prikkel voor het initiëren van duurzaamheidsplannen in het mkb, blijkt uit ons onderzoek.

Maar duurzaam ondernemen wordt nog maar weinig gezien als een strategie voor groei, waarbij waarde gehaald kan worden uit de ontwikkeling van groenere producten en het aanboren van nieuwe markten. Bij veel mkb-bedrijven is er ook nog niemand echt verantwoordelijk voor het duurzaamheidsbeleid en dat is wel nodig om duurzaamheid echt onderdeel te maken van de bedrijfscultuur en -strategie.

Wat is duurzaamheid – de balans tussen People, Planet and Profit

De officiële definitie van duurzaamheid volgens de VN-commissie Brundtland uit 1987 is “een ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen”. 

Duurzaam ondernemen betekent zodanig ondernemen dat er een evenwicht bestaat tussen economische, sociale en ecologische belangen. Het gaat om de balans tussen de 3 p’s , people, planet en profit. Een organisatie onderneemt maatschappelijk verantwoord als alle ontwikkelingen van technologische, economisch, ecologische of sociale aard bijdragen aan een gezonde leefomgeving en welvaart. 

Bijna 80% mkb-ondernemingen neemt maatregelen om te verduurzamen

Ons onderzoek wijst uit dat het overgrote deel van het mkb stappen aan het zetten is naar duurzaam ondernemerschap. Acht op de tien ondervraagde bedrijven voert duurzaamheidsinitiatieven uit. 18% van deze groep is hiermee begonnen tijdens de coronacrisis.

Het onderzoek gaat verder met de bedrijven die wel duurzaamheidsinitiatieven uitvoeren. 

De gezondheidscrisis heeft een wisselende invloed gehad op de duurzaamheidsplannen in het mkb. Sommige bedrijven hebben juist meer initiatieven genomen (29%) en andere juist minder (32%), terwijl de crisis bij een vergelijkbaar aantal bedrijven (27%) niet van invloed is geweest. Hoe het ook zij, de bedrijven die meer zijn gaan investeren in duurzaamheid zijn van plan om dat ook te blijven doen als de gezondheidscrisis voorbij is (98%). 

Er wordt vooral veel geïnvesteerd in duurzame praktijken voor het milieu en de natuur. Sociale duurzaamheid komt op de tweede plaats, waarbij je kunt denken aan sociale gelijkheid, een positieve impact op de lokale gemeenschap, goede werkomstandigheden en diversiteit en inclusie.

Investeringsbudget mkb in duurzaamheid ligt tussen 6-10%

38% van de ondervraagde bedrijven investeert tussen de 6% en 10% van hun investeringsbudget in verduurzaming. 37% investeert iets minder, tussen de 2% en 5% van het investeringstotaal. 

Of het met dit budget haalbaar is om klimaatneutraal te zijn in 2050 blijft de vraag. Maar bedrijven zijn zich goed bewust van de urgentie en als het echt nodig is 75% zelfs bereid om bepaalde voordelen van medewerkers af te schaffen om duurzame initiatieven te implementeren ( bijvoorbeeld maaltijdbonnen of personeelskortingen) . 

Daarnaast heeft 48% ook subsidies of overheidssteun gekregen voor hun acties op het gebied van duurzaamheid. Het reële investeringsbudget is dus eigenlijk groter. 

Duurzaamheidsniveau mkb gaat komend anderhalf jaar flink omhoog

Niet duurzaam ondernemen is eigenlijk geen optie meer om in 2050 klimaatneutraal te zijn. Ondernemingen worden dan ook gedwongen om te verduurzamen. Zo verbiedt de overheid ondernemingen wegwerpplastic te gebruiken sinds juli 2021 en moeten veel kantoorgebouwen vanaf januari 2023 energielabel C hebben. Er gelden regels voor het scheiden van afval. Er is een fijnstoftoeslag van 15% en voor dieselvoertuigen moet sinds 1 januari 2020 meer betaald worden dan voor benzineauto’s. Er hangt ook een prijskaartje aan een toename in gebruik van fossiele energie ten opzichte van het voorgaande jaar. 

De meerderheid van de ondervraagde bedrijven heeft op de meeste van deze fronten al actie ondernomen:

• 68% reduceert het gebruik van plastic 
• 70% recyclet materialen 
• 49% gebruikt software gerelateerd aan duurzaamheidsinitiatieven
• 50% gebruikt fairtrade producten
• 34% promoot diversiteit en inclusiviteit
• 25% steunt goede doelen of heeft vrijwilligerswerkprogramma’s voor medewerkers

Maar er staat nog meer op de agenda. Mkb-ondernemingen zijn het komende anderhalf jaar van plan nog vele andere duurzaamheidsinitiatieven te starten of continueren. De aandacht zal vooral uitgaan naar flexibel werken (35%), omdat is gebleken dat veel werknemers thuis net zo productief werken als op kantoor. Door thuiswerken te stimuleren of flexibele werktijden toe te passen, wordt er minder gereden en werken bedrijven mee aan het verminderen van de CO2-uitstoot.  

Daarnaast zal de aandacht uitgaan naar het verkleinen van de energievoetafdruk en het gebruik van groene energie (bij respectievelijk 34% en 26% van de ondervraagde mkb-ondernemingen). Energiebesparende maatregelen kunnen gaan van het vervangen van de verlichting voor LED-lampen tot een bewuster gebruik van de verwarming of airconditioning, of door het energieverbruik en de bedrijfsefficiëntie bij te houden met een energiemanagement systeem. Bij groene energie kun je denken aan het installeren van zonnepanelen, zonneboilers of een warmtepomp of het gebruik van elektrische bedrijfswagens. 

Ook zijn de ondervraagde bedrijven van plan om te investeren in digitale technologie (33%), het watergebruik te verlagen (30%), groen in te kopen (28%) en te letten op een verantwoorde sourcing van materialen (28%). 

Werknemers nemen (succesvol) het voortouw in duurzaamheidscampagne

Initiatieven voor verduurzaming binnen het bedrijf komen vaak vanuit werknemers, blijkt uit ons onderzoek. Bij 85% van de ondervraagde mkb-ondernemingen zijn werknemers met duurzaamheidsvoorstellen gekomen. In de helft van de gevallen (51%) zijn deze werknemersinitiatieven op het gebied van duurzaamheid ook daadwerkelijk opgevolgd en geïmplementeerd.

Bij kwart ondervraagde bedrijven is niemand verantwoordelijk voor duurzaamheid

Het zijn meestal niet de leidinggevenden die de verantwoordelijkheid dragen voor duurzaamheidsontwikkelingen binnen het bedrijf (slechts bij 18%). De meeste mkb-ondernemingen hebben een speciaal team opgezet (27%) of laten de HR-afdeling de leiding nemen (23%). 

Maar bij een kwart van de ondervraagde bedrijven (24%) is er niemand verantwoordelijk voor duurzaamheid binnen de organisatie. Als je het vergelijkt met meer zuidelijke landen waarin ditzelfde onderzoek is uitgevoerd, dan valt dit op. In Spanje, Italië, en ook in Frankrijk is de verantwoordelijkheid wel vaker toegewezen. Dit is dus nog wel een aandachtspunt voor mkb-ondernemingen in ons land, want zonder verantwoordelijkheid is er ook geen serieus duurzaamheidsbeleid.

Het aanwijzen van een verantwoordelijke of een (virtueel) team van verantwoordelijken is nodig om duurzaamheid te verankeren in de bedrijfscultuur en -beleid. Vooral omdat duurzaamheid elke afdeling van de organisatie raakt.

Kostenbesparing en zingeving motor van verduurzaming

De motivatie voor het nemen van duurzaamheidsmaatregelen komt enerzijds voort uit compliance met wet- en regelgeving. Energiebesparing, afvalbeheer en plasticreductie zijn verplichtingen van buitenaf en daar moet wel aan voldaan worden. De motivatie achter duurzaamheidsinitiatieven voor het bedrijf zelf is vooral kostenbesparing (53%) en energiebesparing (45%). 

Maar kostenbesparing is niet de enige drijfveer, de motivatie komt ook voort uit het willen bijdragen vanuit een maatschappelijk perspectief, met de focus op de eigen werknemer. Voor meer dan een kwart (26%) van de ondervraagde bedrijven is het motiveren en vasthouden van werknemers een van de belangrijkste redenen voor het nemen van duurzaamheidsinitiatieven. Dat werknemers er veel belang aan hechten bleek al eerder uit het feit dat zij vaak de initiatiefnemers zijn. Door duurzame waarde aan het werk te geven, creëer je zingeving en dat heeft een positieve werking op de motivatie van werknemers. Daarnaast leidt een gemotiveerde werknemer tot hogere arbeidsproductiviteit en minder personeelsverloop.

Consumenten twijfelen wel eens aan de motivatie achter duurzaamheidsacties van bedrijven. Ze denken wellicht dat het vooral marketing is. Dat speelt ook zeker mee. Reputatiemanagement komt namelijk ook naar voren als een belangrijke reden om duurzame initiatieven te starten bij bijna een kwart van de ondervraagde bedrijven (23%). 

Lange termijn investering in duurzaamheid minder interessant 

Opmerkelijk is dat kostenbesparing, reputatiemanagement en het bevorderen van de interne motivatie van medewerkers primeren over het willen ontwikkelen van een groener product of het aanboren van nieuwe markten (terwijl 73% van de ondervraagde bedrijven een fysiek product verkoopt). Slechts 17% noemt een groener product als een van de drie belangrijkste drijfveren voor duurzaam ondernemen. In Frankrijk of Italië, waar ditzelfde onderzoek is uitgevoerd, is het ontwikkelen van groenere producten een veel grotere drijfveer (voor respectievelijk 32% en 26%). 

Bij het ontwikkelen van een groener product ontbreekt wellicht de directe financiële stimulans die er wel is bij maatregelen voor energiebesparing, groene energie of het reduceren van watergebruik. Van dergelijke maatregelen profiteer het bedrijf op de korte termijn in de vorm van kostenbesparing of belastingaftrek. Voor het ontwikkelen van een groener product daarentegen is de kans groot dat er juist kosten moeten worden gemaakt of het bedrijfsmodel moet worden aangepast. Het is een meer lange termijn investering waarbij het uiteindelijke resultaat wel grote waarde en winst kan opleveren bijvoorbeeld als nieuwe markten en klanten worden bereikt. Toch kun je hieruit afleiden dat duurzaamheid nog niet echt onderdeel is van de strategie voor bedrijfsgroei in het mkb. Daarvoor is een investering tussen de 2% en 10% waarschijnlijk ook te klein. 

Meten is weten – 63% gebruikt software om duurzaam ondernemen te ondersteunen 

19% van de ondervraagde mkb-bedrijven heeft moeite om de resultaten van hun duurzaamheidsinitiatieven te meten. Eerder in dit artikel bleek ook dat 33% van plan is om in digitale technologie te investeren om duurzaam ondernemen te ondersteunen. 63% gebruikt al tools om te meten hoe duurzaam het bedrijf is of om de duurzaamheidsactiviteiten te ondersteunen.

Dankzij digitale oplossingen krijgen bedrijven meer inzicht in wat een duurzame bedrijfsvoering, duurzame producten of diensten en de mogelijke extra inspanningen, concreet oplevert. Zo helpt duurzaamheidssoftware duurzaamheidsinitiatieven te volgen, meten en de KPI’s te rapporteren. Deze informatie kan worden gebruikt om de sociale en ecologische waarde van duurzame initiatieven te communiceren aan belanghebbenden, klanten en investeerders. Bovendien dient het om aan te tonen dat wettelijke verplichtingen worden nageleefd. 

Dit zijn de systemen die de ondervraagde mkb-ondernemingen gebruiken bij hun duurzaamheidsbeleid: 

• Software voor thuiswerken (43%)
• Energiemanagement software (43%)
• Software voor afvalbeheer (30%)
• Intranetsoftware (28%)
• Benchmarking software (22%)
• Rapportage en analyse software (21%)
• Software voor fondsenwerving (20%)
• Software voor veiligheids- en risicobeheer (20%)
• Software voor compliancebeheer (18%)
• Supplychain-software (16%)
• Software voor stakeholder-engagement (12%)
• Software voor emissiebeheer (11%)

Deze tools helpen bedrijven vooral met het organiseren van duurzaamheidspraktijken (45%), het besparen van tijd (43%) en geld (33%) en om compliant te zijn (28%).

Naast het gebruik van bovengenoemde duurzaamheidsoftwareoplossingen kunnen bedrijven ook gebruik maken van de milieubarometer om hun milieuprestaties te meten. Dit is een online meetinstrument van de overheid voor mkb-ondernemingen dat de milieuprestatie, people-data en bijbehorende kosten van bedrijven zichtbaar maakt. De milieuscore wordt gebaseerd op de CO2 koolstofdioxide-voetafdruk en bijbehorende kosten op basis van gegevens over energie, watergebruik, afval, emissies (uitstoot), transport en eventueel papierverbruik.

Klanttevredenheid en omzet belangrijkste graadmeters voor succesvol duurzaam ondernemen

Om het succes van het duurzaamheidsbeleid te meten, kijken mkb-ondernemingen vooral naar klanttevredenheid (58%), omzet (44%) en werknemerstevredenheid (39%).

De klant verwacht ook dat het bedrijf waar hij of zij iets koopt plannen heeft voor duurzaamheid en neemt die overweging ook mee in zijn aankoopbeslissing. Klanten kijken bijvoorbeeld naar de verpakking, controleren de ingrediënten en het materiaal.

Onderdeel van een duurzaamheidsstrategie is ook laten zien welke positieve bijdrage het bedrijf levert aan de maatschappij. Alleen goed doen is niet voldoende, erover vertellen, via meetbare data,  is ook belangrijk.